Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıklarının Çözümü Merkezi (“ICSID”), yabancı yatırımcılar ile ev sahibi devletler arasındaki anlaşmazlıkların çözümünü düzenleyen temel ICSID kuralları ve düzenlemelerine (“Kurallar”) kapsamlı değişiklikler getirdi.
ICSID Üye Devletleri tarafından 21 Mart 2022’de kabul edilen ve 1 Temmuz 2022’de yürürlüğe giren Kurallar’ın yeni versiyonu ile; verimlilik, hız, şeffaflık ve üçüncü taraf finansmanı gibi kritik konularda yapılan değişikliklerin yanı sıra, yeni seri yargılama kuralları da yürürlüğe konulmaktadır. Öte yandan, ICSID tahkim süreçlerinin çevresel etkilerinin azaltılması açısından daha sürdürülebilir bir usul de hedeflenmiştir.
Değişiklikler ile, ICSID Tahkim Kurallarında yapılan önemli bazı düzenlemeler aşağıda incelenmektedir:
Daha Verimli ve Hızlı Bir Yargılama Usulü Hedeflenmiştir.
- Tüm belgeler, özel durumların gerektirdiği gerekçesiyle hakem heyeti tarafından aksine hükmedilmediği sürece, elektronik olarak sunulacaktır (ICSID Tahkim Kuralları, md. 4).
- Hakem heyetlerinin, bir veya daha fazla sayıda dava yönetim toplantısı gerçekleştirerek çekişmesiz vakaları tespit etmesi, ihtilaflı konuları netleştirerek kapsamlarını daraltması, usul ve esasa ilişkin hususları ele alması gerekmektedir (ICSID Tahkim Kuralları, md. 31)
- Hakem heyetleri kararlarını belirli süreler içerisinde tesis edebilmek için azami çaba göstermek ve süreye uyulmaması halinde gecikmeyi haklı kılan sebepler konusunda tarafları bilgilendirerek kararın verilmesi hedeflenen yeni tarihi taraflara bildirmekle yükümlüdür (ICSID Tahkim Kuralları, md. 12). Bu kapsamda, hakem heyeti, yetkiye dair itirazlar üzerine verilen kararlar haricinde, kararını, tarafların son dilekçelerini sunmalarından itibaren 240 gün içerisinde vermelidir (ICSID Tahkim Kuralları, md. 58).
- Seri tahkim yargılaması imkânı getirilmiştir (ICSID Tahkim Kuralları, Bölüm XII). Bu usul uyarınca, süreler kısaltılmış ve taraf dilekçelerinin uzunluğuna sınır getirilmiştir. (ICSID Tahkim Kuralları md. 81). Seri yargılama usulünün uygulanması tarafların rızasına tabidir ve bu usule yargılama sırasında herhangi bir zamanda başvurulabilir veya devre dışı bırakılabilir (ICSID Tahkim Kuralları md. 75 ve 86).
- Davaların tamamen birleştirilmesine veya bazı usuli açılardan koordinasyonuna imkân sağlanmıştır (ICSID Tahkim Kuralları, md. 46).
- ICSID Tahkim Kuralları’nda özel bir düzenlemesi bulunmadığı halde, halihazırda birçok ICSID tahkim yargılamasında uygulanmakta olan yargılamanın bölünmesi (bifurcation) usulü düzenlenmiştir. Böylece, yargılamanın bölünmesine, tarafların talebi olmasa dahi hakem heyeti tarafından resen hükmedilebileceği açıklığa kavuşturulmuştur. Ayrıca, bölünmeye dair talep ve karar usulü ile süre sınırlamaları öngörülerek usul ekonomisinin sağlanması hedeflenmiştir. (ICSID Tahkim Kuralları, md. 42).
Daha Şeffaf Bir Yargılama Hedeflenmiştir.
Nihai hakem kararları, tashih, tavzih ve tamamlama kararları ile iptal kararları tarafların rızası ile tamamen veya anonimlik sağlanacak şekilde ICSID tarafından yayımlanacaktır. Belgenin gönderilmesini izleyen 60 gün içerisinde taraflardan herhangi birisinden itiraz gelmediği sürece rızanın bulunduğu kabul edilecektir (ICSID Tahkim Kuralları, md. 62) Böylece, kararların yayımlanması için tarafların açık rızasını arayan usul yürürlükten kaldırılmıştır. Öte yandan, tarafların yargılamada sundukları dilekçeler de tarafların rızası varsa yayımlanacaktır (ICSID Tahkim Kuralları, md. 64).
Üçüncü Kişi Finansmanını Bildirmek Zorunlu Hale Getirilmiştir.
Doğrudan veya dolaylı olarak, hangi ad altında olursa olsun üçüncü kişi finansmanı kullanan taraf, finansörün adını ve adresini yazılı olarak bildirmek zorundadır. İlgili bildirimin, tahkim talebinin sunulması ile birlikte veya finansman anlaşmasının yapılmasını takiben derhal Genel Sekreter’e sunulması ve bildirim sonrası meydana gelen herhangi bir değişikliğin de derhal Genel Sekreter’e bildirilmesi gerekmektedir. Genel Sekreter, bildirimleri taraflara ve atanması önerilen ya da atanan hakemlere iletir. Hakem heyetleri, üçüncü kişi finansman sözleşmesi ve finansör hakkında daha detaylı bilgi talep edebilecektir. (ICSID Tahkim Kuralları, md. 14).
Yargılama Giderleri İçin Teminat Açıkça Düzenlenmiş ve Kriterleri Belirlenmiştir.
Taraflardan birisinin talebi üzerine, hakem heyetinin davacı veya karşı davacının yargılama giderleri için teminat yatırmasına hükmedebileceği açıkça düzenlenmiştir. Böylece, daha önce ihtiyati tedbir düzenlemeleri dayanak alınarak verilen teminat kararları açık ve ayrı bir dayanağa kavuşturulmuştur. Teminata hükmederken hakem heyetlerinin dikkate alabileceği kriterlerin sınırlayıcı olmayan bir listesine de yer verilmiştir. Teminat yatırılmasına dair kararın gereğinin yerine getirilmemesi halinde ise hakem heyeti tarafından yargılama durdurulabilecek ve 90 günlük sürenin sonunda da, tarafların görüşü alınarak, yargılamaya son verilebilecektir (ICSID Tahkim Kuralları, md. 53).
Sonuç
ICSID Kuralları’na getirilen değişiklikler daha verimli, etkili, şeffaf ve kapsayıcı bir yargılama için birçok detay ihtiva etmektedir. Özellikle mevcut kurumların açıkça düzenlenmesi uygulamadaki tereddütlerin de ortadan kaldırılmasını sağlamak bakımından oldukça önemli bir adım olmuştur. Yargılamaların uzamasını engelleyecek net kuralların ortaya konulması ile de usuli zaman kayıplarının ve maliyetlerin önüne geçileceği de görülmektedir. Kurallar’ın İngilizce versiyonuna bağlantıdan ulaşabilirsiniz.
