15 Temmuz gecesi gerçekleşen darbe girişimi ve sonrasında yaşanan olaylar dikkate alınarak, Bakanlar Kurulu tarafından T.C. Anayasası’nın 120. maddesi uyarınca ülke genelinde Olağanüstü Hal ilan edilmiştir. Olağanüstü Hal, 21 Temmuz 2016 saat 01.00 itibarıyla başlatılmış olup üç ay süresince devam edecektir. Kararın gerekçesi ise, “Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddî belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması”dır.
Olağanüstü Hal Kanunu kapsamında şimdiye kadar uygulanmış olan tedbirlerin türü ve kapsamı göz önüne alındığında, söz konusu halin, milli çıkarlara aykırı davrandığı tespit edilerek kapatılan kuruluşlar haricinde, Türkiye’deki işletmeler bakımından sınırlı bir etki yaratacağı görülmektedir.
Asal Çerçeve Ve Tanim
2016/9064 sayılı Olağanüstü Hal İlan Edilmesi Hakkında Karar, 20 Temmuz 2016 tarihinde Cumhurbaşkanı’nın başkanlığında gerçekleştirdikleri toplantıda Bakanlar Kurulu tarafından verilmiş olup işbu karar 21 Temmuz 2016 tarihli ve 29777 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin onama kararı ise 22 Temmuz 2016 tarihli ve 29778 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Olağanüstü Hal, T.C. Anayasası’nın (“Anayasa”) 119, 120 ve 121. maddeleri ile 2935 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu (“2935 sayılı Kanun”) kapsamında düzenlenmiştir.
“Olağanüstü Hal” ifadesi mevzuatta özel olarak tanımlanmamıştır. Ancak, hukuk doktrininde bu ifade, “belirli sebepler çerçevesinde temel hak ve özgürlüklerin kısmen veya tamamen geçici olarak askıya alınması veya mali, mülkiyete dayalı ya da vatandaşlara çalışma yükümlülüğü getirme yetkisi veren bir olağanüstü idari usulün ilanı” olarak tanımlanmıştır.”
Olağanüstü Hal azami olarak altı aylık bir süre için ilan edilebilir. Olağanüstü Halin ilanını gerektiren sebebin devam etmesi halinde, Bakanlar Kurulu, Türkiye Büyük Meclisi’nden Olağanüstü Halin dört aylık sürelerle uzatılmasını isteyebilir.
Olağanüstü Hal Süresince Alinabilecek Tedbirler
Temel Hak ve Özgürlüklerin Askıya Alınması
2935 sayılı Kanun’un 9 ve 11. maddeleri uyarınca, yaygın şiddet hareketlerine dayalı olarak ilan edilen olağanüstü hal süresince aşağıdaki tedbirler alınabilir (içinde bulunduğumuz Olağanüstü Hal de bu kapsama girmektedir):
- Bölgenin belirli yerlerinde yerleşimi yasaklamak, belirli yerleşim yerlerine girişi ve buralardan çıkışı sınırlamak, belli yerleşim yerlerini boşaltmak veya başka yerlere nakletmek;
- Resmi ve özel her derecedeki öğretim ve eğitim kurumlarında öğrenime ara vermek ve öğrenci yurtlarını süreli veya süresiz olarak kapatmak;
- Gazino, lokanta, birahane, meyhane, lokal, taverna, diskotek, bar, dansing, sinema, tiyatro ve benzeri eğlence yerleri ile kulüp vesair oyun salonlarını, otel, motel, kamping, tatil köyü ve benzeri konaklama tesislerini denetlemek ve bunların açılma ve kapanma zamanını tayin etmek, sınırlamak, gerektiğinde kapatmak ve bu yerleri olağanüstü halin icaplarına göre kullanmak;
- Bölgede olağanüstü hal hizmetlerin yürütülmesi ile görevli personelin yıllık izinlerini sınırlamak veya kaldırmak;
- Bölge sınırları içerisindeki tüm haberleşme araç ve gereçlerinden yararlanmak ve gerektiğinde bu amaçla geçici olarak bunlara elkoymak;
- Tehlike arz eden binaları yıkmak; sağlığı tehdit ettiği tespit olunan taşınır ve taşınmaz mallar ile sağlığa zararlı gıda maddelerini ve mahsullerini imha etmek;
- Belli gıda maddeleri ile hayvan ve hayvan yemi ve hayvan ürünlerinin bölge dışına çıkarılmasını veya bölgeye sokulmalarını kontrol etmek, sınırlamak veya gerektiğinde yasaklamak;
- Gerekli görülen zaruri ihtiyaç maddelerinin dağıtımını düzenlemek;
- Aşağıda yer alan gerekli maddelerin temini ve gerektiğinde kontrolü için gerekli tedbirleri almak:
- Halkın beslenmesi, ısınması, temizliği ve aydınlanması için gerekli gıda maddeleri ve eşyalar ve yakıtlar;
- sağlığın korunmasında, tedavide ve tıpta kullanılan ilaç, kimyevi madde, alet ve diğer şeyler;
- inşaat, sanayi, ulaşım ve tarımda kullanılan eşya ve maddeler;
- kamu için gerekli diğer mal, eşya, araç, gereç ve her türlü maddelerin imali, satımı, dağıtımı, depolanması ve ticareti.
- Bu malları satıştan kaçınan, saklayan, kaçıran, fazla fiyatla satan, imalatını durduran veya yavaşlatanlar hakkında işyeri bulunduğu mahal için hayati önem taşımadığı takdirde işyerini kapatmak;
- Kara, deniz ve hava trafik düzenine ilişkin tedbirleri almak, ulaştırma araçlarının bölgeye giriş ve çıkışlarını kayıtlamak veya yasaklamak;
- Sokağa çıkmayı sınırlamak veya yasaklamak;
- Belli yerlerde veya belli saatlerde kişilerin dolaşmalarını ve toplanmalarını, araçların seyirlerini yasaklamak;
- Kişilerin, üstünü, araçlarını, eşyalarını aratmak ve bulunacak suş eşyası ve delil niteliğinde olanlarına el koyma;
- Olağanüstü hal ilan edilen bölge sakinleri ile bu bölgeye hariçten girecek kişiler için kimlik belirleyici belge taşıma mecburiyeti koymak;
- Gazete, dergi, broşür, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılmasını, çoğaltılmasını, yayımlanmasını ve dağıtılmasını, bunlardan olağanüstü hal bölgesi dışında basılmış veya çoğaltılmış olanların bölgeye sokulmasını ve dağıtılmasını yasaklamak veya izne bağlanmak;
- Söz, yazı, resim, film, plak, ses ve görüntü bantlarını ve sesle yapılan her türlü yayımı denetlemek, gerektiğinde kayıtlamak veya yasaklamak;
- Hassasiyet taşıyan kamuya veya kişilere ait kuruluşlara ve bankalara, kendi iç güvenliklerini sağlamak için özel koruma tedbirlerini aldırmak veya bunların artırılmasını istemek;
- Her nevi sahne oyunlarını ve gösterilen filmleri denetlemek, gerektiğinde durdurmak veya yasaklamak;
- Ruhsatlı da olsa her nevi silah ve mermilerin taşınmasını veya naklini yasaklamak;
- Her türlü cephaneler, bombalar, tahrip maddeleri, patlayıcı maddeler, radyoaktif maddeler veya yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı eczalar veya diğer her türlü zehirler ve boğucu gazlar veya benzeri maddelerin bulundurulmasını, hazırlanmasını, yapılmasını veya naklini izne bağlamak veya yasaklamak ve bunlar ile bunların hazırlanmasına veya yapılmasına yarayan eşya, alet veya araçların teslimini istemek veya toplatmak;
- Kamu düzeni veya kamu güvenini bozabileceği kanısını uyandıran kişi ve toplulukların bölge girişini yasaklamak, bölge dışına çıkarmak veya bölge içerisinde belirli yerlere girmesini veya yerleşmesini yasaklamak;
- Bölge dahilinde güvenliklerinin sağlanması gerekli görülen tesis veya teşekküllerin bulunduğu alanlara giriş ve çıkışı düzenlemek, kayıtlamak veya yasaklamak;
- Kapalı ve açık yerlerde yapılacak toplantı ve gösteri yürüyüşlerini yasaklamak, ertelemek, izne bağlamak veya toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yapılacağı yer ve zamanı tayin tespit ve tahsis etmek, izne bağladığı her türlü toplantıyı izletmek, gözetim altında tutmak veya gerekiyorsa dağıtmak;
- İşçinin isteği, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller, sağlık sebepleri, normal emeklilik ve belirli süresinin bitişi nedeniyle hizmet akdinin sona ermesi veya feshi dışında kalan hallerde işçi çıkartmalarını işverenin de durumunu dikkate alarak üç aylık bir süreyi aşmamak kaydıyla izne bağlamak veya ertelemek;
- Dernek, faaliyetlerini üç ayı geçmemek kaydıyla durdurmak;
- Anayasanın 121 inci maddesine göre, olağanüstü halin ilanına veya devamına sebep olan hallerin Türkiye Cumhuriyeti sınırları ve mücavir yurt bölgelerimiz üzerinde cereyan etmesi ve eylemcilerin eylemlerini müteakip komşu ülke topraklarına sığındıklarının tespit edilmesi durumunda, ilgili komşu ülke ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti arasında varılacak mutabakat çerçevesinde, valinin talebi üzerine ilgili komutan, eylemcileri ele geçirmek veya tesirsiz hale getirmek maksadı ile, her defasında Genelkurmay Başkanlığı kanalı ile Hükümetin müsaadesi tahtında, ihtiyaca göre, Kara, Hava veya Deniz Kuvvetleri unsurları ile mahdut hedefli sınır ötesi harekât planlayıp icra etmek. Bu maddeyi uygulayabilmek için ilgili hükümetin iznini almak gerekmektedir.
Bakanlar Kurulu’nun Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi
Bakanlar Kurulu, Olağanüstü Hal süresince, Cumhurbaşkanı’nın başkanlığında olağanüstü hal kapsamında gerekli görülen konularda kanun hükmünde kararnameler çıkarma yetkisini haizdir.
Bakanlar Kurulu, kanun hükmünde kararnameler çıkarmanın yanı sıra, Anayasa’da teminat altına alınan temel hal ve özgürlükler, kişi hakları, yükümlülükleri ve siyasi haklara ilişkin yönetmelikler de çıkartabilir.
Konuya ilişkin ilk kanun hükmünde kararname 23 Temmuz 2016 tarihinde yayımlanmış olup aşağıda konuya ilişkin gerekli açıklamalar yapılmıştır (29779 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 667 sayılı Kanun Hükmünde Kararname).
Olağanüstü Halin Uygulanmasi
Olağanüstü Hal kararları uyarınca gerekli tedbirleri bölge valileri uygulayacaktır (2935 sayılı Kanun, madde 14).
Olağanüstü Hal kapsamında getirilen yükümlülüklerin ilanı ve ifası her türlü medya aracı vasıtası ile gerçekleştirilebilir. 2935 sayılı Kanun, bu durumun daha sonradan yazılı olarak teyit edilmesi koşuluyla aciliyet hallerinde sözlü şekilde duyuru yapılmasına da cevaz vermektedir.
Özel Hükümler
2935 sayılı Kanun, aşağıda belirtilenler dahil olmak üzere, yürürlükteki hukuk kurallarını sınırlandırıcı nitelikte bir takım özel hükümler öngörmektedir:
- Silah kullanmayetkisi – Kolluk kuvvetleri ile özel kolluk kuvvetleri, görevlerini yerine getirirken, aşağıdaki hallerde doğruca ve duaksamadan hedefe ateş etme yetkisine sahiptir:
- Teslim ol ermine uyulmaması,
- Silahla mukabeleye yeltenilmesi, veya
- Güvenlik kuvvetlerinin meşru müdafaa durumuna düşmeleri.
- Yürütmenin durdurulmasına karar verilememesi – İçişleri Bakanlığı ya da Olağanüstü Hal bölgesindeki bölge ve il valilerinin emrine gerçekleştirilen idari işlemlere ilişkin olarak yürütmenin durdurulması kararı verilemez.
Yaptirimlar
Aşağıdaki hallerin varlığı halinde kişiler altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılabilirler:
- Emirlere uyulmaması,
- İsteklerin yerine getirilmemesi,
- Kimliklerine dair kasten gerçeğe aykırı bilgi verilmesi, veya
- Kimliklerine dair bilgi vermekten çekinilmesi.
Bakanlar Kurulu Tarafindan Çikarilan Ilk Kanun Hükmünde Kararname
Bakanlar Kurulu tarafından Olağanüstü Hal sırasında çıkarılan ilk Kanun Hükmünde Kararname, KHK/667 sayılı Kanun Hükmünde Kararname olup işbu Kanun Hükmünde Kararname ile aşağıda yer verilen kısıtlamaların çerçevesi çizilmiştir.
Kurum ve kuruluşların kapatılması
Aşağıdakileri dahil olmak üzere, milli güvenlik açısından tehdit oluşturdukları gerekçesiyle bir takım kurum ve kuruluş kapatılmıştır:
- Özel sağlık kuruluşları,
- Özel eğitim kurumları ile öğrenci yurtları ve pansiyonları,
- Vakıf ve dernekler,
- Üniversiteler,
- Sendikalar, federasyonlar ve konfederasyonlar.
Kapatılan kurumlara ait tüm malvarlıkları, alacaklar, haklar, belgeler ve bilgiler Hazineye devredilmiştir.
Görevden alınan yargı mensupları ve kamu görevlileri
Milli güvenliğe aykırı şekilde davrandığı tespit edilen yargı mensupları ile kamu görevlilerine ilişkin yaptırımlar uygulanmıştır. Tespit edilen yargı mensupları ile kamu görevlileri, ilgili yetkili makamlarca görevlerinden alınmışlardır. Bu durumdan etkilenen şahıslar; Yargıtay, Anayasa Mahkemesi ve Danıştay üyelerinin yanı sıra Türk Silahlı Kuvvetleri mensupları, polis memurları ve üniversitelerde çalışan akademisyenlerdir.
Soruşturma ve kovuşturma süreçleri kapsamında yukarıda anılan kişilere ait hususi pasaportlar ve silah ruhsatları iptal edilmiştir.
Soruşturma ve kovuşturma işlemleri
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamında işlenen belirli suçlar ile ilgili yargılama usullerine ilişkin yönetmelikler yayımlanmıştır.
Özel hükümler ile, şüphelilerin gözaltı süresi tutuklamadan itibaren 30 güne çıkarılmış ve bunların yanı sıra sorgu koşulları, tutuklu hakları ve yükümlülükleri de düzenlenmiştir.
Diğer Düzenlemeler
Darbe girişimi sırasında öldürülen ya da yaralanan vatandaşlara ödenecek malüllük aylıklarının hesaplanmasına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.
Milli güvenliğe aykırı faaliyetlerde bulunan gruplara mensup oldukları tespit edilen resmi merciler, kamu iktisadi teşebbüsleri veya şirketler ile ilişkili olan kira sözleşmeleri, irtifak hakları ve gayrimenkule ilişkin haklar iptal edilecektir.
Olağanüstü hal ilan edilmesine ilişkin Bakanlar Kurulu kararının tam metnine bu linke tıklayarak ulaşabilirsiniz.