Türkiye’deki tarla bitkileri, bağ-bahçe bitkileri ve diğer bitki türlerine ait yerel çeşitlerin korunmasını sağlamak ve genetik erozyonlarını engellemek amacıyla Yerel Çeşitlerin Kayıt Altına Alınması, Üretilmesi ve Pazarlanmasına Dair Yönetmelik (“Yönetmelik”) yayımlandı. Yerel çeşitlerin kayıt altına alınması, tohumluklarının çoğaltımı, pazarlanması, idamesi ve sürdürülebilir kullanımı ile ilgili kurallar getiren yönetmelik, ticareti yapılacak yerel çeşit tohumluklarının üretimi, bunların piyasaya arzı ve bu konudaki denetimlere ilişkin usul ve esasları kapsamakta.
3 Eylül 2019 tarihli ve 30877 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Yönetmelik yayım tarihi itibariyle yürürlüğe girdi. 19 Ekim 2018 tarihli ve 30570 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan eski Yerel Çeşitlerin Kayıt Altına Alınması, Üretilmesi ve Pazarlanmasına Dair Yönetmelik ise Yönetmelik’in yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükten kalktı.
Yönetmelik kapsamında “yerel çeşit”, milli çeşit listesinde kayıtlı çeşitlerden farklı olmak üzere, genetik erozyon tehdidi altında bulunan,
- belirli bir coğrafi bölgede geleneksel olarak yetişen tohumlar ve
- yetiştiği bölgenin coğrafi şartlarına adaptasyon sağlamış bitki türlerinin klon ve popülasyon grupları
olarak tanımlanmaktadır.
Kayıt altına alınmış yerel çeşitler ile ilgili işlemler Tarım ve Orman Bakanlığı’nın (“Bakanlık”) izni ile gerçekleştirilecek olup yerel tohumlar kamu malı olarak nitelendirilmiştir. Ancak menşe bölgesinde olmak şartıyla, gerçek kişilerin ihtiyaç miktarları kadar tohumluk üretimi ve kendi aralarındaki tohum takaslarında Bakanlık izni aranmaz.
Başvuru ve inceleme
Gerçek ve tüzel kişiler elinde bulunan yerel tohumlukların örneğini en yakınındaki il veya ilçe müdürlüğüne ya da araştırma enstitüsüne ön başvuru formu ile teslim ederler.
- Yerel Çeşit Kayıt Listesi’ne kaydettirme başvurusu şu çeşitler için mümkün değildir:
- Bitki Çeşitlerinin Kayıt Altına Alınması Yönetmeliğine göre yayımlanan kayıt listelerinde yer alan ve Bakanlık kayıt listelerinde yer alan veya bu listelerden çıkarılan çeşitler
- Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Hakların Korunmasına İlişkin Kanun kapsamında koruma altına alınan veya koruma altına alınması amacıyla başvurusu yapılan çeşitler.
- Kayıt altına alınan yerel çeşitlerin tohumlukları menşe bölgesindeki Bakanlığın ilgili kuruluşu veya araştırma enstitüsünce üretilip pazarlanır.
- Yerel Çeşit Kayıt Listesi’nin ilanından sonra 30 gün içinde, üçüncü kişiler tarafından, yeni yapılan kayıt işlemlerine karşı itirazda bulunulabilir. Yerel Çeşit Kayıt Komitesinin yaptığı değerlendirme sonucunda verdiği karar kesindir.
Tohumluk üretimi
- Yerel tohumlukların üretimi TAGEM tarafından yayımlanacak uygulama talimatına göre yapılır.
- Bir menşe bölge için kayıt altına alınmış yerel çeşide ait tohumluklar ancak o bölgede üretilebilir.
Etiketleme ve pazarlama
- Yerel Çeşit Kayıt Listesinde yer alan tohumluklar ambalajlı ve etiketli halde menşe bölgesinde üretilir ve yerel çeşit sertifikası ile pazarlanır.
- Pazarlama için Bakanlığın ilgili kuruluşu ile TAGEM arasında protokol yapılır.
- Paketlenen tohumlukların ambalajlarında, paketlenmeyen tohumlukların etiketlerinde:
- “Bu çeşit yerel çeşittir” ibaresi ve
- Bakanlıkça tasarlanan logo
bulunur.
- Etiketler diğerlerinin yanı sıra:
- Parti numarasını
- Üreticinin adı veya adresi ya da tanıtıcı logosunu
- Tohumun türünü
- Menşe bölgesini
- Çeşidin ismini
- Üretici tarafından verilen parti numarasını
- Net veya brüt ağırlık veya tohumluk sayısını
- Bitki pasaportuna tabi olan türlerde, söz konusu etiketlerde bitki pasaportunda bulunması gerekli zorunlu bilgileri
içerir.
- Yerel çeşit sahibi araştırma enstitüsünce üretilen yerel tohumlukların satışından elde edilecek gelirin tamamı, araştırma enstitüsünün döner sermayesine aktarılır.
Denetim
- Yönetmelik çerçevesinde tohumluk olarak üretilen ve pazarlanan tohumlukların yönetmeliğe uygun olup olmadığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü tarafından belirlenecek Tohumluk Kontrolörleri tarafından denetlenir.
- Bu Yönetmelik kapsamında üretilen yerel çeşitlerin, Milli Çeşit Listesi, Alt Liste, Standart Tohumluk Çeşit Listesi, Meyve ve Asma Çeşit Listesi, Süs Bitkileri Çeşit Listesi gibi kayıt listelerinde yer alan bir çeşit olduğunun tespit edilmesi halinde, söz konusu çeşit Yerel Çeşit Kayıt Listesinden silinir.
Yönetmelik’in tam metnine bu linkten ulaşabilirsiniz.