29 Eylül 2017 tarihinde 30195 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak, aynı gün yürürlüğe giren Çalışan Buluşlarına, Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlara ve Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlara Dair Yönetmelikle (“Yönetmelik”), çalışanların buluşlarıyla ilgili bedel tarifesi, uyuşmazlık halinde izlenecek tahkim usulü, yükseköğretim kurumlarında gerçekleştirilen buluşlara, kamu kurum ve kuruluşları tarafından desteklenen projelerde ortaya çıkan buluşlara ilişkin usul ve esaslar belirlendi.
Bilindiği üzere, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (“SMK”) 19 Ocak 2017 tarihinde yayınlanarak neredeyse bütün maddeleri açısından yürürlüğe girmiştir. Yeni SMK uyarınca, işverenin çalışan buluşu üzerinde tam veya kısmi hak talebilir, diğer yandan çalışan da makul bir bedelin kendisine ödenmesini işverenden isteyebilir. Her ne kadar, tarafların çalışanların buluşlarına ilişkin sözleşme yapma serbestisi mevcut olsa da bu sözleşme yapma serbestisinin çalışanın aleyhine ya da hakkaniyete uygun olmayacak bir şekilde kısıtlanması halinde mevcut sözleşmenin geçersiz sayılacağı da hüküm altına alınmıştır. Bu halde ise, işverenin bedel ödeme yükümlülüğünün bertaraf edilemeyeceği yorumuna varılabilmektedir. Yönetmelik de, bu konuyu aydınlatmakta ve bedelin zorunlu olduğunun altını çizmekle birlikte, hesap usullerini detaylandırmaktadır.
Buna göre, çalışan buluşları bakımından, bedelin miktarı, buluştan elde edilen kazanç ile Yönetmelik’e göre buluşun ait olduğu gruplar esas alınarak belirlenen katsayı ile çarpılarak bulunmaktadır.
Buluştan elde edilen kazanç ise, Yönetmelik’te buluşun işletme tarafından kullanılması durumunda elde edilen kazanç ile buluşun işletme tarafından kullanılmayarak lisans, devir veya takas yoluyla elde edilen kazancın toplamı olarak tanımlanmıştır. Elde edilen kazanç ise kıyaslanabilir bir serbest buluş ile kıyaslanarak, buluşun kullanılması sonucu işletmenin masrafları ile gelirleri arasında doğan pozitif fark sonucunda hesaplanan yarara göre veya diğer iki yönteme göre hesap yapmanın mümkün olmadığı hallerde, tahmin yöntemi ile belirlenebilir.
Lisans, devir veya takas yolu ile buluşun ticarileştirilmesi halinde ise, bu net gelirlerin en şekilde hesaplanacağı da detaylandırılmıştır.
Yönetmelik’e göre, çalışan buluşları üç gruba ayrılmış olup, bedelin hesabında kullanılacak kat sayılar gruplara göre belirlenmektedir. Buna göre:
- 1. Grup: İşletmedeki görev alanına doğrudan girmeyen konularda çalışanın kendi kendine üstlendiği bir görev vesilesiyle ve buluşun gerçekleştirilmesine işletmenin katkısının olmadığı durumda gerçekleştirilen buluşlar.
- 2. Grup: İşletmedeki görevlendirmenin doğrudan neden olmadığı ancak işletme tarafından tespit edilen ihtiyacın giderilmesi veya sorunların çözümü için gerçekleştirilen veya buluşun gerçekleştirilmesine işletmenin katkısının olduğu buluşlar.
- 3. Grup: İşletmede verilen görevlendirmenin doğrudan neden olduğu ve buluşun gerçekleştirilmesine işletmenin tam katkısının olduğu durumda gerçekleştirilen buluşlar.
Yönetmelik’te öne çıkan hususlardan biri ise patent hakkının ekonomik etkisi işverenin bedel ödeme yükümlülüğünü kaldıracak ölçüde kaybolmuşsa çalışanın bedel talebinde bulunamayacağına ilişkin düzenlemedir. Bu düzenleme SMK’da yer almamakla birlikte, işverenler lehine yorumlanabilecek bir hükümdür.
SMK’nın düzenlemesini Yönetmelik’e bıraktığı hususlardan biri de, işveren ile çalışan arasında bedele ilişkin bir uyuşmazlık çıkması halinde, tarafların aralarında uygulanacak tahkim yoluna ilişkin detaylardır. Bu açıdan Yönetmelik, açık şekilde bu tip uyuşmazlığın çözümünü 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu veya 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu’nun ilgili maddelerine atıf yolu ile çözümlemektedir.
Yükseköğretim kurumlarında gerçekleşen buluşlara ilişkin olarak ise, buluştan elde edilen gelir, buluşun kullanımından, lisans verilmesinden, devredilmesinden veya diğer yollarla ticarileştirilmesinden elde edilen gelirlerin tamamı olarak tanımlanmakla birlikte, yükseköğretimde gerçekleştirilen buluşlar bakımından buluş sahibine ödenecek bedel, buluştan elde edilen gelirin üçte birinden daha az olamaz. Çalışan buluşlarından farklı olarak, yükseköğretim kurumunun buluştan yararlanmaya başladığı tarihten itibaren iki ay içinde tarafların bedelin miktarı veya ödeme şekli üzerinde anlaşamamaları halinde uyuşmazlığın mahkeme yoluyla çözümleneceği düzenlenmiştir.
Kamu destekli projelere Yönetmeliğin uygulanabilmesi için ise kamu kurumları tarafından finanse edilen bir deneysel çalışmanın yapılması adına verilen burs, hibe benzeri bir destek için imzalanmış bir işbirliği anlaşmasının varlığı gerekir. Bu kapsamda buluşu ortaya koyan kişinin buluş üzerinde hak sahipliği talep edip etmediği hususunda kurumu bilgilendirmesi gerekir. Kişi bir yıl içinde bildirimde bulunmazsa kurum tarafından hak sahipliği bedelsiz olarak alınır. Buluş sahibinin buluş üzerinde bir hak talep etmesi halinde ise, ilgili kamu kuruluşu kendi ihtiyaçlarına yönelik kullanımları doğrultusunda lisans hakkına bir bedel ödemeksizin sahip olur.
Yönetmeliğin tam metnine bu linkten ulaşabilirsiniz.
